Onderzoek: Vluchtelingen steeds meer in de knel in (crisis)noodopvang

Ruim 19.000 asielzoekers raken steeds verder in de knel in de vele (crisis)noodopvanglocaties door het hele land. Hun leefomstandigheden verslechteren in rap tempo blijkt uit een nieuwe quickscan van VluchtelingenWerk Nederland. Vrouwen die ‘s nachts nauwelijks naar de wc durven, ernstig zieken die geen toegang tot medische zorg krijgen en kinderen die van de ene naar de andere sporthal worden versleept. De rechter oordeelde op 6 oktober dat de huidige opvangomstandigheden grotendeels niet aan de wettelijke normen voldoen. In plaats van dit kraakheldere vonnis uit te voeren, besloten de Staat en het COA in hoger beroep te gaan. Vandaag vindt een schorsingszitting plaats in Den Haag.

Inmiddels zijn er naar schatting 156 (crisis)noodopvanglocaties waarbij de kwaliteit (van zorg) alsmaar verder door de bodem zakt. Op 6 oktober sommeerde de rechter de Staat en het COA om uiterlijk over 9 maanden de opvang in zijn geheel weer volgens de geldende normen vorm te geven. Op een aantal onderdelen constateerde de rechter dat de situatie zo acuut is, dat deze per direct of binnen enkele weken verbeterd moet worden. Het steekt VluchtelingenWerk dat de Staat juist op die punten schorsing van de uitspraak vraagt, omdat dit vooral zeer kwetsbaren, veelal kleine kinderen, betreft. 

Zo vragen de Staat en het COA om schorsing van de uitspraak dat er per direct geen kwetsbaren – waaronder gezinnen met baby’s – in de crisisnoodopvang geplaatst mogen worden. Dat geldt ook voor de eis van de rechter om uiterlijk deze week een oplossing te bieden voor de mensonterende situatie waarin minderjarige asielzoekers op het aanmeldcentrum in Ter Apel verblijven. Nog altijd slapen daar honderden kinderen op stoelen in de wachtruimtes van de IND. Het ontbreekt hen, aldus de Kinderombudsman, zelfs aan het minimale om te kunnen overleven: voldoende eten, een fatsoenlijk matras en deken en een tandenborstel. Ze ‘zien grauw van vermoeidheid’ en ‘poetsen hun tanden met hun vingers’, sprak de Kinderombudsman.

Grote hallen gevuld met veldbedden, tenten die niet bestemd zijn tegen het koude weer en een totaal gebrek aan rust en privacy. Teamleiders van VluchtelingenWerk kijken met lede ogen toe hoe een steeds grotere groep mensen in onmenselijke omstandigheden wordt opgevangen. ‘Het lijkt hier wel Lesbos’, zegt een teamleider die vrouwen spreekt die zich niet veilig voelen om ‘s nachts naar de wc te gaan. De vluchtelingenorganisatie kent voorbeelden van ernstig zieken die geen medische zorg krijgen, zoals een meisje met een ernstige nierziekte die dringend behandeling nodig heeft. Ook hoogzwangere vrouwen die op een veldbedje slapen zijn geen uitzondering meer. De organisatie kent zelfs een voorbeeld van een slachtoffer van martelingen die door de pijn niet op een veldbed kon liggen en daarom genoodzaakt was op dekens op de grond te slapen.

Wat in deze quickscan vooral opvalt is dat de situatie een steeds permanentere vorm aanneemt en daarmee nog uitzichtlozer wordt. In de (crisis)noodopvang verblijven mensen in allerlei fases van de procedure. Asielzoekers die überhaupt nog niet geregistreerd zijn of die wachten op de start van de asielprocedure. Maar ook statushouders die wachten op huisvesting. Al deze verschillende doelgroepen en mensen die op een verschillend punt in de procedure zitten, geeft een heleboel onrust. Ook omdat zij geen flauw idee hebben hoe lang dit voor hen nog duurt. Iets waar IND en het COA niet of nauwelijks met hen over communiceren. 

Ook de vele verhuizingen richten grote schade aan. VluchtelingenWerk spreekt vluchtelingen die al 8 keer zijn verhuisd in de crisisnoodopvang. Kinderen gaan vaak niet naar school. De vele verhuizingen zorgen voor enorme stress, zeker bij jonge kinderen. Het risico op permanente gezondheidsschade is levensgroot. Eerder hebben ook de inspecties Gezondheidszorg en Jeugd, en die van Justitie en Veiligheid, net als de Kinderombudsman en vele (kinder)organisaties alarm geslagen. Ook tegen het oordeel dat kinderen onderwijs en speelvoorzieningen geboden moet worden, vraagt de Staat schorsing aan.

In de quickscan doet VluchtelingenWerk aanbevelingen aan het Rijk én gemeenten om de (crisis)noodopvang zo snel mogelijk overbodig te maken. Begin allereerst met het plaatsen van statushouders in hotels. Zo komt er ruimte in de azc’s om kwetsbare asielzoekers op te vangen. Ook roepen wij gemeenten op niet langer te wachten op de Spreidingswet die alsmaar vertraging oploopt, maar nu al op zoek te gaan naar geschikte locaties. 

Deze derde quickscan van VluchtelingenWerk toont wederom aan dat de nood hoog en acuut is. Kwetsbare asielzoekers, zoals baby’s, zwangere vrouwen en ernstig zieken, kunnen geen dag langer in deze omstandigheden worden opgevangen. Dat de Staat nu draalt door juist voor de meeste kwetsbaren, waaronder kinderen, uitstel te vragen steekt en is niet uit te leggen. Het Hoger Beroep tegen de gehele uitspraak dient op 10 november. Wij roepen de Staat en het COA op de vluchteling niet langer in de wacht te zetten en nu aan de slag te gaan met het uitvoeren van het vonnis. VluchtelingenWerk biedt op woensdag 19 oktober de quickscan aan voor het debat aan kamerleden en verstuurt deze naar alle gemeenteraden in het hele land.