Gemeenten regelen financiële start statushouders heel verschillend

Of een statushouder een goede start in Nederland kan maken, hangt af van de gemeente waar diegene terecht komt. De financiële regelingen om deze groep te ondersteunen verschillen enorm per gemeente. De verschillen in de zogeheten financiële start worden steeds groter en er is sprake van ongelijkheid in inkomensondersteuning. Vandaag presenteert VluchtelingenWerk Nederland het onderzoek ‘Vliegen of vallen?’ aan de commissie Sociale Zaken en Werkgelegenheid van de Tweede Kamer aan. Hierin vragen we gemeenten om collectief maatwerk voor statushouders toe te passen.

VluchtelingenWerk heeft onderzoek gedaan naar de financiële start van statushouders in 55 Nederlandse gemeenten. Zij krijgen te maken met een financieel gat doordat het (lage) leefgeld vanuit de asielopvang van het COA en de uitkering na huisvesting in een gemeente niet op elkaar aansluiten. Binnen twee weken na het ondertekenen van het huurcontract beëindigt het COA de opvang en stopt het eet- en leefgeld. Maar het kan dan nog weken of zelfs maanden duren voordat toeslagen, uitkering of andere inkomsten op gang komen.

Als ze eenmaal in de gemeente wonen, krijgen statushouders te maken met kosten die andere minima niet hebben. Zij moeten binnen twee weken verhuizen en hun huis inrichten terwijl zij bijvoorbeeld nog geen meubilair hebben. Ook moeten zij direct verzekeringen en energiecontracten afsluiten en huur betalen. Ze betalen een eigen bijdrage aan hun advocaat en moeten de reiskosten van nareizende gezinsleden naar Nederland betalen. Verplichte afspraken met overheidsinstanties en inburgeringslessen kunnen extra reiskosten met zich meebrengen die niet altijd worden vergoed. 

Noodgedwongen in wachtstand 
Frank Candel, bestuursvoorzitter van VluchtelingenWerk Nederland: “Tijdens de asielprocedure mogen statushouders vrijwel niks en staan zij noodgedwongen in de wachtstand. Op het moment dat ze een woning toegewezen krijgen, moeten ze ineens van alles regelen. Dat blijkt in veel gemeenten heel ingewikkeld te zijn. In de praktijk zien we dat een slecht georganiseerde financiële start leidt tot schulden en veel stress. Dit vormt een belemmering voor de integratie en participatie van statushouders.” 

De verschillen in het beleid en uitvoering tussen gemeenten zijn nog groter dan we hadden verwacht. Bovendien houden gemeenten in hun generieke beleid geen of onvoldoende rekening met de speciale situatie van statushouders. Ze beheersen de Nederlandse taal nog niet voldoende, kennen het financiële systeem in ons land niet, hebben beperkte mentale veerkracht vanwege onverwerkte traumatische gebeurtenissen en het ontbreken van een sociaal netwerk. Daarnaast maken zij vaak extra kosten en hebben ze geen financiële buffer.

Collectief maatwerk 
Maar individueel maatwerk is vaak ook geen geschikte oplossing voor deze groep. VluchtelingenWerk stelt een tussenweg voor: collectief maatwerk. Daarbij wordt rekening gehouden met statushouders die allemaal in dezelfde bijzondere omstandigheden verkeren vanwege de start na eerste huisvesting in een gemeente. De overheid moet bij de financiële hulp aan statushouders meer rekening houden met hun bijzondere omstandigheden.

Participatiewet 

VluchtelingenWerk pleit ook voor een aantal aanpassingen in de Participatiewet ten behoeve van de eerste huisvesting. Zo geldt voor alleenstaande jongeren tot 27 jaar dat hun recht op bijstand vier weken wordt uitgesteld om werk te zoeken. VluchtelingenWerk pleit ervoor deze termijn niet toe te passen, om te voorkomen dat jongeren bij eerste huisvesting direct in de financiële problemen komen. Deze jongeren kunnen immers geen familieleden om financiële hulp vragen. Ook pleit VluchtelingenWerk ervoor dat in de wet wordt verduidelijkt dat gezinsherenigers vanaf aankomst in de gemeente recht hebben op bijstand. Nu wordt in veel gemeenten soms pas maanden later bijstand toegekend.