Rol Frontex bij pushback Syrisch gezin moet opnieuw beoordeeld worden

De Grote Kamer van het Hof van Justitie van de Europese Unie (HvJEU) heeft vandaag een baanbrekende uitspraak gedaan in de zaak van een Syrisch gezin tegen Frontex (WS and others v. Frontex C-679/23). Het Syrische gezin heeft in 2021 bij het Gerecht van de Europese Unie Frontex aansprakelijk gesteld voor zijn rol in de illegale pushback van het gezin. De gezinsleden werden de grens overgezet zonder de mogelijkheid een asielaanvraag in te dienen en te laten toetsen, een praktijk die bekendstaat als een pushback. Het Gerecht had de vordering van het gezin in eerste aanleg afgewezen.  

De Grote Kamer van het Hof oordeelt nu dat Frontex, het Europees Grens- en kustwachtagentschap, wel degelijk verantwoordelijk kan worden gehouden voor zijn rol in de pushback van het Syrisch gezin. De Grote Kamer stelt daarmee vast dat Frontex een eigen verantwoordelijkheid draagt voor de waarborging van mensenrechten aan de Europese buitengrenzen. Dit is de eerste keer dat het Hof heeft geoordeeld over een schadeclaim tegen Frontex vanwege de rol van dit Europese agentschap bij pushbacks, die illegaal zijn en in strijd met de grondrechten. Het Gerecht zal nu opnieuw naar de zaak moeten kijken. 

Deze uitspraak moet gevolgen hebben voor de manier waarop Frontex in de toekomst omgaat met zijn verplichtingen om daadwerkelijk op te treden tegen mensenrechtenschendingen, evenals zijn monitoring- en rapportagetaken. 

De zaak vindt plaats tegen de achtergrond van voortdurende en grootschalige pushbacks op zee en op land langs de Europese buitengrenzen, een praktijk die systematisch wordt ingezet door Europese lidstaten om asielzoekers toegang tot Europa te ontzeggen. Als de "ogen en oren" van de Europese Unie speelt Frontex een cruciale rol in het bewaken van mensenrechten. Die rol wordt met inwerkingtreden van het EU Migratie Pact in juni 2026 nog groter. Met dit oordeel maakt het Hof duidelijk dat Frontex die verantwoordelijkheid beter moet naleven. 

Achtergrond 

Het Syrische gezin werd in oktober 2016, kort na hun aankomst in Griekenland en nog voordat zij asiel konden aanvragen, door middel van een onrechtmatige terugkeeroperatie uitgezet naar Turkije. Deze uitzetting had niet plaats mogen vinden, omdat de autoriteiten geen terugkeerbesluit hadden genomen over het Syrische gezin. Daarmee werd het gezin slachtoffer van een zogenaamde pushback. Hierdoor is hen het recht om asiel aan te vragen ontzegd. Ook heeft Frontex hiermee het fundamentele verbod op non-refoulement geschonden, waarbij het verboden is om asielzoekers of vluchtelingen terug te sturen naar een land waar zij vervolging vrezen of het risico lopen op een onmenselijke behandeling. Tijdens de terugkeeroperatie, onderdeel van een gezamenlijke operatie door Frontex en de Griekse autoriteiten, werd het gezin, inclusief kinderen, van elkaar gescheiden en begeleid door grenswachten. Dat is in strijd met de rechten van het kind.  

Dit is de eerste schadeclaim die tegen Frontex is ingesteld bij het HvJEU voor zijn rol bij pushbacks, die illegaal zijn en in strijd met de grondrechten.  

De familie wordt vertegenwoordigd door Marieke van Eik, Lisa-Marie Komp en Flip Schüller van Prakken D'Oliveira. Vanwege het grote belang van de zaak ondersteunt Eleanor Sharpston het team pro bono. De zaak wordt ondersteund door VluchtelingenWerk Nederland, Stichting Democratie en Media en BKB.